प्रागैतिहासिक काळापासून आज पर्यंत, जगातील सर्व समाजांत सत्तेची मालकी ही नेहेमीच पुरुषवर्गाच्या हातात राहिली आहे. मग ती राजकीय सत्ता असो, उद्योगधंद्यातील असो किंवा सामाजिक क्षेत्रातील असो. आणि त्याविरुद्ध आवाज उठविणाऱ्या आणि समान हक्कांची मागणी करणाऱ्या प्रत्येक स्त्रीला त्याची किंमतही नेहेमीच मोजावी लागली आहे – मग ती स्त्री अगदी हातशेपसुत सारखी इजिप्तची सम्राज्ञी असली तरी सुद्धा.
केवळ तिचं देऊळच नव्हे तर हातशेपसुतचं संपूर्ण आयुष्यच परंपरागत बंधनांना ठोकरणारं होतं. वंशपरंपरेने इजिप्तचं सिंहासन बापाकडून त्याच्या पट्टराणीच्या ज्येष्ठ मुलाकडे जाणं अपेक्षित असे. मात्र हे इतक्या सुरळीतपणे क्वचितच घडत असे. कधी तिला मुलगाच नसे, कधी मुलगा अकाली मृत्युमुखी पडे (किंवा मुद्दाम मारला जाई). अश्या प्रसंगी राजवाड्यात अंतर्गत हाणामारी होऊ नये म्हणून बाकीच्या राण्यांपैकी एखादीचा मुलगा भावी सम्राट म्हणून निवडला जात असे. आणि त्याचा राज्यावरचा वांशिक हक्क पक्का करण्यासाठी पट्टराणीच्या ज्येष्ठ मुली बरोबर त्याचं लग्न लावून दिलं जात असे. हातशेपसुतच्या बाबतीतही असंच घडलं. ती तुतमोस १ ह्या सम्राटाच्या पट्टराणीची ज्येष्ठ मुलगी. ती जर मुलगा असती तर वारसाहक्काने तीच सम्राट झाली असती. पण तिच्या बापाच्या मृत्यू नंतर तिचा सावत्र भाऊ तुतमोस २ हा सम्राट झाला. खरं पहाता राज्य चालविण्याची क्षमता आणि कर्तबगारी तुतमोस पेक्षा हातशेपसुतमध्येच अधिक होती. पण तिला त्याची पट्टराणी बनण्यातच समाधान मानावं लागलं. तुतमोस २ लवकरच वारला आणि पुन्हा एकदा हातशेपसुतवर आपला हक्क गमाविण्याची पाळी आली. कारण तिला फक्त दोन मुलीच होत्या. त्यामुळे एका दुय्यम राणीच्या ६ वर्षाच्या मुलाला तुतमोस ३ नाव देऊन इजिप्तचा सम्राट बनविण्यात आलं. हातशेपसुतसारख्या महत्वाकांक्षी आणि कर्तबगार व्यक्तीला ही दुसऱ्यांदा झालेली आपल्या हक्काची पायमल्ली सहन होणं शक्यच नव्हतं.
परंतु हजारो वर्षांपासून चालत आलेल्या प्रथा सहजा-सहजी मोडणंही सोपं नव्हतं. सुरुवातीला हातशेपसुतने अल्पवयीन तुतमोस ३ च्या नावाने त्याची पालक ह्या नात्याने राज्यकारभार केला. पण धूर्तपणे तिने निष्ठावंत आणि प्रबळ असे सेनेन-मत सारखे मंत्री आणि हापू-सेनेब सारखे धर्मगुरू ह्यांची सक्षम फळी आपल्याभोवती निर्माण केली. हापू-सेनेबच्या मदतीने हातशेपसुत म्हणजे देवाधिदेव अमुनची मुलगी (आणि म्हणून राजसत्तेची खरी हक्कदार) असा प्रचार देशभर केला गेला. सेनेन-मतच्या मदतीने राज्यकारभाराच्या सर्व नाड्या आपल्या हातात घेऊन हातशेपसुतने तुतमोस ३ ला बाजूला सारलं आणि स्वतःलाच इजिप्तचा फॅरो म्हणजे सम्राट (राणी किंवा सम्राज्ञी नव्हे) घोषित केलं. हजारो वर्षांची परंपरा ठोकरून एक स्त्री इजिप्तच्या साम्राज्याची सर्वेसर्वा होणे ही घटना अभूतपूर्वच होती.
एव्हढंच नव्हे तर तिच्या मृत्यू नंतर जेंव्हा तिचा सावत्र मुलगा तुतमोस ३ सम्राट बनला तेंव्हा त्याने पद्धतशीरपणे तिची स्मृती इतिहासातून पुसून टाकायचा प्रयत्न केला. कर्नाक सारख्या देवळात आजही आपल्याला अनेक ठिकाणी भिंती खोदून पुसून टाकलेल्या तिच्या प्रतिमा दिसतील (पाचवा फोटो).
पण सुदैवाने स्त्री स्वातंत्र्याच्या ह्या आद्य
उद्गातीची कथा जिवंतच राहिली.
No comments:
Post a Comment