चेटक्यांची गल्ली

तुम्ही हॅरी पॉटरचे सिनेमे पाहिले आहेत का? त्या मालिकेतील प्रत्येक सिनेमात एकदा तरी डायगॉन ॲली नावाच्या रस्त्यावरची दृश्यं पडद्यावर दिसतात. डायगॉन ॲली म्हणजे जादूटोणा आणि चेटूक-माटुक करण्यासाठी लागणाऱ्या सर्व चित्तचक्षुचमत्कारिक साधनांचा खच्च भरलेला बाजार.

गुप्त धन शोधायचं आहे? बेडकाची शेपटी आणि झुरळाच्या मिश्या घालून केलेलं तेल डोळ्यात घालायला तुम्हाला इथेच मिळेल. शत्रूवर करणी करायची आहे? हे घ्या एक बाहुली आणि त्यात टोचायच्या सुयांचं “शत्रुदमन” “kit” आणि त्या सोबत शत्रूच्या दुःखावर डागण्या देण्यासाठी ढाळायला ही नक्राश्रूंची बाटली फुकट! असं काय काय तुम्हाला तिथे मिळू शकेल. पण त्यासाठी तुम्हाला त्या सिनेमातल्या जगात जायला लागेल, आणि ते कसं काय जायचं ते मला तरी माहित नाही.

पण तुम्हाला आपल्या जगातल्या “खऱ्या-खुऱ्या” चेटक्यांच्या गल्लीत जायचं असेल तर मात्र मी तुम्हाला तिथे घेऊन जाऊ शकतो. बोलीव्हियाची राजधानी ला पाझ मधील काये द लास ब्रूहास नावाच्या गल्लीमध्ये (पहिला फोटो).

काय मिळेल तुम्हाला तिथे? 

तुमच्या आयुष्यातील प्रत्येक संकट निवारण्यासाठी, सर्व दुखण्यांवर इलाज करण्यासाठी आणि प्रत्येक गोष्टीत यश मिळविण्यासाठी उपयुक्त असे मंत्र, तंत्रं, यंत्रं, रसायने आणि काढे. तसेच आपल्याला नक्की कशा प्रकारच्या जारण-मारणाची गरज आहे ह्या बद्दल सल्ला हवा असेल तर काळ्या टोप्या आणि अंगरखे घातलेले तज्ञ, अनुभवी चेटके ही येथे आपल्या सेवेसाठी तत्पर असतात.

इथे काय मिळत नाही?

ॲन्डीज पर्वतराजीत गिर्यारोहणाच्या मोहिमेवर जाऊन सुखरूप परत यायचं आहे?  ही पहा कॉन्डॉर पक्षाची मंतरलेली मूर्ती, खुशाल खिशात ठेवून काळजी न करता मोहिमेवर जा. पाठीचं दुखणं आहे? हा पहा बेडकाच्या पावडर पासून बनवलेला काढा. थकल्या थकल्या सारखं वाटतं? व्हायाग्रा/बियाग्रा कशाला हवं? हा पहा विराकोचाचा (इंकांचा देवाधिदेव) ताईत. दंडाला बांधा आणि काळजी करणं सोडून द्या. किनोआ धान्याची शेतात नव्याने पेरणी करायची आहे? हा यातीरी (आयमारा जमातीतील चेटक्या+पुजारी+भविष्यवेत्ता) सांगेल तुम्हाला कसला यज्ञ करायचा ते?

गल्लीतल्या एका दुकानाच्या पडवीत असा काहीतरी मंत्र-तंत्रांचा प्रयोग आम्ही तिथे पोचलो तेंव्हा चालूच होता. दुकानात वेगवेगळ्या प्राण्यांचे अवशेष (कवट्या, पंजे, शेपट्या आणि काही सभ्य समाजात उल्लेख न करण्यासाखे भागही) विकायला  ठेवलेले होते. 

हारीने मांडलेल्या फडताळांत रंगीबेरंगी बाटल्यांमध्ये कसली कसली रसायनं, मलमं आणि काढे भरून ठेवलेले होते.  त्यांचे उपयोग आणि कुठल्या वनस्पती किंवा प्राण्याच्या अवयवांपासून ते बनविलेले आहेत त्याची माहिती पत्रकंही होती. ताईत, “मंतरलेल्या” मूर्ती तर खचाखच भरलेल्या होत्या. (पहा फोटो क्र. २, ३, ४).

काही तर इतक्या बीभत्स दिसत होत्या की त्यांचे फोटोसुद्धा इथे जोडणं शक्य नाही. 

मला त्या गल्लीत फक्त फोटो आणि माझ्या फ्रीज वर चिकटविण्यासाठी एक मॅग्नेट (मी जगाच्या पाठीवर कुठेही गेलो तरी माझं “shopping” ह्या मॅग्नेटपुरतंच मर्यादित असतं) एव्हढ्याच गोष्टी तिथे घ्यायच्या होत्या. पण मी एका दुकानात पाउल टाकल्या बरोबर “Llévate estos a casa, te convertirás en millonario” (हे घरी घेऊन जा, तू लक्षाधीश होशील) असं म्हणत एका चेटकिणीने कसल्यातरी प्राण्याचे वाळविलेले पंजे माझ्या नाकासमोर नाचवले! आमचा गाईड माझ्या मदतीला धावला. मला काय पाहिजे हे कळल्यावर त्या चेटकिणीचा उत्साह जरा कमी झाला पण नुसत्या मॅग्नेटमध्ये सुद्धा वेगवेगळ्या “शक्तीचे” अनेक प्रकार ठेवलेले होते.

उत्तम आरोग्य हवे असेल तर पाचामामाचा (पृथ्वी आणि त्यावर तसेच त्याखाली उगविणाऱ्या सर्व गोष्टींची देवता) मॅग्नेट होता. दुष्ट शक्तींना दूर ठेवणारा घुबडाची पिसं लावलेला मॅग्नेट होता, वाळलेला बेडूक कशासाठी होता हे काही मला शेवट पर्यंत कळलं नाही. मी शेवटी सर्वात निरुपद्रवी असा मनःशांती मिळवून देणारा विराकोचाचा दगडावर कोरलेला चेहरा असेलेला मॅग्नेट निवडून दुकाना बाहेर पडलो.

बोलिव्हिया हा अनेक चित्तवेधक विरोधाभासांनी भरलेला देश आहे. हजारो वर्षं  चालत आलेली ही जादू-टोण्याची परंपरा एकीकडे अजूनही अव्याहत सुरु आहे. तर दुसरीकडे ला पाझ सारखं आधुनिक राजधानीचं शहर, तेथून जवळच टिवानाकू सारख्या ऐतिहासिक पण गूढ, रहस्यमय संस्कृतीचे अवशेष (आपण ह्या बद्दल पूर्वी बोललो आहोत). तिसरीकडे युयुनी सारखं जगातील सर्वात मोठं मिठाचं वाळवंट (Salt flats) आणि त्या पलीकडे अनेक चमत्कारांनी भरलेलं सिलोली वाळवंट. विराकोचाच्या त्या मॅग्नेटमुळे मला मनःशांती किती मिळाली कुणास ठाऊक पण त्याच्या कृपेनेच कदाचित असेल ह्या पूर्वी कधीही न आलेले अनुभव ह्या प्रवासात घेता आले.   – ह्या सर्वांचीच थोडक्यात ओळख पुढच्या काही लेखांत.